Przewrót majowy, który miał miejsce w Polsce w dniach 12-15 maja 1926 roku, był zamachem stanu, który doprowadził do obalenia rządu i zmian w strukturach władzy w Polsce. Pochłonął oficjaknie życie 371 ludzi, ale nie jest to liczba pewna i rqaczej jest ona zaniżona. Połowę z nich stanowili cywile. Odnotowano ponad tysiąc rannych osób. Był to jeden z kluczowych momentów w okresie międzywojennym, który wpłynął na kształt polityczny II Rzeczypospolitej.
Tło historyczne
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Polska borykała się z licznymi trudnościami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi. Rządy parlamentarne były niestabilne, a system polityczny charakteryzował się częstymi zmianami rządów. Po zamachu stanu w 1926 roku, główną postacią w polskiej polityce stał się Józef Piłsudski, który wcześniej był jednym z liderów walki o niepodległość i twórcą Legii Piłsudskiego.
Przewrót majowy
Przewrót majowy był efektem narastających napięć między Piłsudskim a rządem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego oraz premierem Wincentym Witosem. Piłsudski, który był niezadowolony z polityki rządu, uznał, że jedynym sposobem na poprawę sytuacji w Polsce jest przejęcie władzy siłą. W maju 1926 roku, wykorzystując swoje wpływy w wojsku, Piłsudski wydał rozkaz do działań o charakterze zbrojnym i w dniach 12-13 maja 1926 roku wojsko rozpoczęło przejmowanie ośrodków władzy cywilnej - głównie w Warszawie. Doszło do starć pomiędzy siłami lojalnymi wobec rządu a wojskami Piłsudskiego. W wyniku przewrotu zginęły osoby po obu stronach, a ulice stolicy zostały opanowane przez wojsko.
Piłsudski i podległe jego wpływom oddziały wojsk odniosły zwycięstwo. 14 maja, o godzinie 17:30 Prezydent Stanisław Wojciechowski podał się do dymisji, a premier Wincenty Witos również ustąpił z funkcji.
Do p. Marszałka Sejmu Macieja Rataja.
Wobec wytworzonej sytuacji uniemożliwiającej mi sprawowanie urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej, zgodnie ze złożoną przez mnie przysięgą, zrzekam się tego urzędu i zgodnie z art. 40 konstytucji przekazuję P. Marszałkowi Sejmu uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej. Jednocześnie załączam prośbę o dymisję dotychczasowego rządu.
Wilanów, 14 maja 1926
Nowym prezydentem został Ignacy Mościcki, który był zwolennikiem Piłsudskiego. Przewrót majowy zakończył okres rządów parlamentarnych w Polsce i rozpoczął okres autorytarnej władzy Józefa Piłsudskiego, który stał się de facto najważniejszą postacią w kraju.
Skutki przewrotu
Po przewrocie Piłsudski nie objął formalnie stanowiska prezydenta, ale zyskał ogromną władzę jako naczelnik państwa i lider sanacji – ruchu politycznego, który miał na celu reformowanie Polski. Choć Piłsudski nie został prezydentem, jego rządy miały charakter autorytarny. Wprowadził szereg reform, w tym reformy wojskowe, gospodarcze oraz polityczne. Zredukował rolę parlamentu, a opozycja była coraz bardziej marginalizowana.
Piłsudski zreorganizował także strukturę państwa, a jego rządy niejednokrotnie krytykowano za brak demokratycznych procedur. Wprowadzono tzw. "sanację", czyli politykę poprawy stanu państwa, ale kosztem swobód i praw obywatelskich. To z tego okresu działańc Piłsudskiego, pochodzą decyzje, które spowodowały oddanie m.in. zarządzanie systemem monetarnym i Narodowym Bankiem Polskim, poza jurysdykcję wpływu państwa.
Piłsudski nie rozwiązał Parlamentu, uznając że ten zastraszony i kontrolowany, będzie zatwierdzał ustawy przez niego zaproponowane.
2 sierpnia 1926 roku, Sejm uchwalił rządową propozycję nowelizacji Konstytucji, tzw nowelę sierpniową.
Prezydent otrzymał prawosamodzielnego rozwiązania Sejmu i Senatu oraz wydawania dekretów z mocą ustaw pomiędzy a także w trakcie trwania kadencji Sejmu i Senatu do końca 1927 roku. Kompetencje Sejmu uległy ograniczeniu
Podsumowanie
Przewrót majowy z 1926 roku był punktem zwrotnym w historii II Rzeczypospolitej. Zmienił on sposób rządzenia Polską, wprowadzając autorytarny reżim, który wpłynął na dalszy rozwój państwa aż do wybuchu II wojny światowej. Wydarzenie to, mimo że doprowadziło do stabilizacji politycznej w krótkim okresie, miało również negatywne konsekwencje, takie jak osłabienie demokratycznych instytucji i wzrost napięć wewnętrznych. Wydarzenia te stały się też podwaliną do stworzenia dyktatorskiej Ustawy Konstytucyjnej , tzw Konstytucji Kwietniowej, czy też Konstytucji z 35 roku, która z naruszeniem zasad konstytucyjnych została uchwalona w kwietniu 1935 roku, ograniczając całkowicie wolności obywatelskie i "legalizując" dyktaturę prezydenc=ką. W świetle wydarzeń historycznych i rozpętania przez Niemców 2 Wojny Światowej, ta Konstytucja miała cechy pozytywne, dając możliwości hierarchicznego zarządzania państwem i scentralizowania systemupodejmowania decyzji. Czyy jednak następne rządy wykorzystały to prawidłowo? Wiele wskazuje że nie, a zakulisowe działania naszych teoretycznych "sprzymierzeńców" i aliantów spowodowały , że powstałe na uchodźctwie rządy były w dużym zakresie uległe i realizowały politykę mającą częśto mały związek z interesami Państwa i Narodu Polskiego. Już w pierwszej fazie ucieczki włądz Polskich i internowania ich na Węgrzech, przekazana formalnie prezydentura nie została zaakceptowana przez m.in. rząd francuski, i uznanym kolejnym prezydentem została postać wyznaczona przez zachodnich sprzymierzeńców. W zasadzie już na tym etapie, można by podważyć oficjalną linię prezydentury RP.
Ilustracja do artykułu: Widok ogolny mogily zbiorowej ofiar przewrotu majowego;
fotografia z zasobów https://ncmapl.com/
Zamachowcy obalili legalne władze popełniając zbrodnie stanu i inne zbrodnie pospolite. Do tej pory nikt nie osądził sprawców. Zapewne dane mogą być zaniżone, bo zostały przygotowane przez władze sanacyjne.Zapomina się o całej grupie ludzi stojących za Piłsudskim w owych dniach. Do najbliższego kręgu współpracowników marszałka, którzy odegrali kluczowe role w przeprowadzeniu zamachu, należeli: Walery Sławek, Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Aleksander Prystor, Bogusław Miedziński, Kazimierz Świtalski, Bronisław Pieracki, Ignacy Matuszewski i Gustaw Orlicz-Dreszer. Jak również Adam Koc, Ignacy Boerner, Kazimierz Stamirowski, Julian Stachiewicz, Tadeusz Hołówko, Józef Beck, Henryk Floyar-Rajchman, Adam Skwarczyński i Wojciech Stpiczyński. Zamach został wsparty przez PPS, komunistów i wiele ruchów nieprzyjaznych Polsce.
Wśród zwolenników zamachu stanu było wielu wolnomularzy. Wielka Loża Narodowa Polski czynnie włączyła się w przygotowanie zamachu, urabiając opinię publiczną, propagując pogląd, że „dla Państwa Polskiego koniecznością jest, aby Marszałek Piłsudski został przywrócony do roli czynnej i twórczej”. Andrzej Strug, jako wielki mistrz lub szef obrządku szkockiego wyższych stopni, odbył kilka rozmów z Józefem Piłsudskim. W toku przygotowań do zamachu stanu doszło do założenia dziennika „Nowy Kurier Polski”
Zamach majowy pomimo swojej zbrodniczości odbył się pod hasłami porządku, polepszenia dobrobytu, uratowania Polski. Jak historia pokazała posłużył do rewanżu i zniszczenia przeciwników politycznych przy pomocy skrytobójstw, potem niszczył opozycję przy pomocy zbrodni sądowych. Do tej pory nie uchylono wyroków wydanych na Wincentego Witosa i Wojciecha Korfantego. Wprowadzano kolesiostwo i nepotyzm, co dogłębnie opisywał Dołęga-Mostowicz w „Karierze Nikodema Dyzmy”. Swoich poglądów o mało nie przypłacił życiem. Prześladowano Józefa i Stanisława Hallerów, Włodzimierza Zagórskiego, Tadeusza Rozwadowskiego i innych. Wielu Polaków musiało wyjechać na emigrację. Część osób zniknęła lub zmarła. Wprowadzono państwo autorytarne wydające około 30% budżetu na wojsko. Powołano do życia obóz dla przeciwników politycznych w Berezie Kartuskiej. Polska która miała być domem dla własnych obywateli walczyła z nimi i upadła walcząc za interesy innych w samotności w 1939 roku.
Prawdy kto naprawdę stał za zamachem dowiemy się dopiero po odtajnieniu archiwów brytyjskich.Być może na stulecie doczekamy się rzetelnego opracowania.
Rządy sanacyjne miuały jednak też pozytywne efekty działań. Nauka Polska, gwałtowny rozwój gospodarczy, powstanie wielu projektów ogólnopolskich, budowa COP, budowa portu w Gdyni, rozwój infrastruktury przemysłowej, transportowej i mieszkaniowej, rozbudowa przemysłu zbrojeniowego. Tempo rozwoju Państwa Polskiego było wtedy bardzo duże.