W OSIEMDZIESIĄTĄ ROCZNICĘ NAJAZDÓW
NIEMIEC I ZWIĄZKU SOWIECKIEGO NA POLSKĘ

Teresa Szadkowska-Łakomy i Jagoda Kaczorowska
Londyn 2019

2
Prawną podstawą legalizmu Prezydentów i wyznaczonych przez nich rządów na uchodźstwie był artykuł 24 Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935 roku:
(1) W razie wojny okres urzędowania Prezydenta RP przedłuża się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju; Prezydent RP osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczy wówczas swego następcę na wypadek
opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju.
(2) W razie objęcia przez następcę urzędu Prezydenta RP, okres jego urzędowania trwa do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju.
1 wrzesień 1939 roku - najazd Niemiec na Polskę rozpoczyna II Wojnę Światową.
17 wrzesień 1939 roku - najazd Związku Sowieckiego. Polska broni się na dwóch frontach.
W 1939 roku Prezydentem był Ignacy Mościcki, a Felicjan Sławój Składkowski był Premierem.
Władze RP zmuszone były opuścić Polskę
i początkowo działały we Francji wpierw w Paryżu, później w Angers.
30 września Prezydent Mościcki przekazał władze Prezydenta RP Władysławowi Raczkiewiczowi. Premierem został
gen. Władysław Sikorski.
2 listopada 1939 r. Prezydent Raczkiewicz rozwiązał Sejm i Senat.
9 grudnia 1939 r. powołał do życia Radę Narodową jako organ doradczy Rządu. W styczniu 1940 roku Rada wybrała Ignacego Paderewskiego na Przewodniczącego.
Do struktury Władz RP, na których czele stał Prezydent, wchodził Rząd oraz Rada Narodowa, zastępująca w pełni Izby Ustawodawcze (Sejm i Senat). Na posiedzeniu inauguracyjnym w Paryżu 23 stycznia 1940 roku,
Przewodniczący Rady, Ignacy Paderewski powiedział:
„...Walczymy o Polskę całą, jedyną, wielką, niepodległą, o Polskę – Matkę dla swych
wiernych dzieci... Wyrażając wobec Prezydenta RP i wobec Premiera i Rządu wolę
trzydziestopięciomilionowego Narodu, Narodu zmuszonego do milczenia przez armie
zaborcze, Narodu, od którego dzielą nas góry i rzeki, ale z którym wspólnie biją nasze
serca, Rada uosabia dziś majestat jego męczeństwa, przed którym wszyscy uchylić
muszą czoła...Wierzę, że Rada Narodowa potrafi stanąć na najwyższym poziomie
moralnym, dając tym samym Rządowi RP oparcie trwałe i niewzruszalne...” 1
Po kapitulacji Francji, w czerwcu 1940 roku, Władze RP przeniosły się do Anglii gdzie
działały przez ponad 50 lat. Podczas II Wojny Światowej zajmowały się rozbudową,
uzbrojeniem i utrzymaniem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Współpracowały
z rządami sprzymierzeńców, które uznawały je jako polityczną reprezentację Polski.
Rządowi RP w Londynie podlegało cywilne i wojskowe podziemie w okupowanej
Polsce.
1 „Rząd i Rada Narodowa R.P.”- Michał Kwiatkowski, Londyn 1942 

W Orędziu do Narodu Polskiego w ostatnich dniach czerwca 1945 roku, 
Prezydent II RP Władysław Raczkiewicz pisał:
„Dziś gdy walka Narodów Zjednoczonych z agresją niemiecką została zwycięsko zakończona, Ojczyzna nasza, niestety nie odzyskała jeszcze prawdziwej wolności.

Prawo Rzeczypospolitej włożyło na mnie obowiązek przekazania po zawarciu pokoju urzędu Prezydenta
Rzeczypospolitej w ręce następcy powołanego przez Naród w wolnych, od wszelkiego przymusu i wszelkiej groźby,
demokratycznych wyborach. Uczynię to niezwłocznie, gdy Naród będzie w stanie wyboru takiego dokonać...
...Na obywatelach Rzeczypospolitej, tyloma cierpieniami doświadczonych, ciąży obowiązek dalszego baczenia, aby wielkich tradycji naszej kultury nie zatracić, łączności z naszą przeszłością dziejową nie zerwać, umiłowaniu wolności nie uchybić, wierności prawowitym władzom Rzeczypospolitej dochować i nie zaprzestać wysiłków
zmierzających ku zapewnieniu Państwu Polskiemu jego praw, oraz należnego mu
miejsca wśród wolnych narodów świata”.

2
Wielka Trójka - Churchill (Premier Zjednoczonego Królestwa), Roosevelt (Prezydent
Stanów Zjednoczonych) i Stalin (przywódca ZSSR) - odbyła szereg konferencji.
Na konferencjach w Teheranie (1943 r.), w Jałcie (1945 r.) i w Poczdamie (1945 r.)
decyzje o zmianach ustrojowych i granicach w powojennej Europie podjęte były bez
udziału konstytucyjnego Rządu RP w Londynie. W lipcu 1945 roku dotychczasowi
sojusznicy cofnęli uznanie legalnemu Rządowi RP. Rząd RP odrzucił te decyzje.
Emigranci polscy rozproszeni po całym świecie, nie mogąc wrócić do ujarzmionego
Kraju, popierali to stanowisko. Zgodnie z Konstytucją okres urzędowania
Prezydenta II RP trwał dalej, ponieważ dla Narodu Polskiego nie było „zawarcia
pokoju” określonego w Art. 24 (2) Konstytucji RP z 1935 r .
Dla Władz Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie, które nadal działały w Londynie,
głównym zadaniem i obowiązkiem była kontynuacja nieprzerwanej, długiej walki
o wolność i niepodległość Kraju. Władze te składały się z urzędu Prezydenta RP,
Rządu RP i Rady Narodowej RP.
Siedzibą Prezydentów II RP był „Zamek” w Londynie przy
43 Eaton Place.
Działalność Rządu była prowadzona w Londynie w oparciu
o sieć organizacyjną w krajach wolnego świata. Sieć tę
tworzyli delegaci krajowi i ich zastępcy, delegaci stanowi,
terenowi i okręgowi, delegaci rejonowi i mężowie zaufania.
Rada Narodowa działała w Londynie i większość członków
była z Anglii. Byli też powoływani członkowie z innych krajów.
Kiedy Rada powstała ilość członków oznaczono na najmniej
dwunastu a najwyżej na dwudziestu czterech. Z biegiem czasu liczba członków
wzrosła do ponad stu. W latach 80-tych powstały trzy oddziały Rady Narodowej
w innych krajach.
2 Orędzie do Narodu Polskiego (czerwiec 1945) Prezydent II RP Władysława Raczkiewicza. Dziennik
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Londyn dn. 4 lipca 1945

4
Z Orędzia Prezydenta II RP Augusta Zaleskiego 11 listopada 1947 roku:
„Polacy na Obczyźnie mimo męki tęsknoty i trudności życiowych
i często niedostatku, korzystają w pewnej mierze ze swobód świata
zachodniego i mają możność pracy dla Ojczyzny. Na nich też ciąży
obowiązek utrzymania sztandaru walki o prawdziwą niepodległość
bez kompromisów i bez ograniczeń, obowiązek ujawnienia światu
prawdziwej woli Narodu i niecnych poczynań wrogów i ich agentów,
wreszcie obowiązek podtrzymywania kultury polskiej, której rozwój
w Polsce jest systematycznie hamowany przez obcą okupację.
W pracy tej mają jedną podporę, której nie miały poprzednie
emigracje - posiadają prawowite Władze Polskie na Uchodźstwie...
...w imię kościuszkowskiego hasła „Wolność, Całość, Niepodległość” - wierzę głęboko,
że Bóg doprowadzi nas z powrotem do wskrzeszonej Ojczyzny”. 3
1 września 1975 roku w Orędziu w 36. rocznicę najazdu na Polskę,
Prezydent II RP Stanisław Ostrowski pisał:
„...tak jak w czasie wojny, kiedy to wierni naszym ideałom
wytrwaliśmy – pomimo zdrady sojuszników w Teheranie i Jałcie -
do końca w postanowieniu bezwzględnych zmagań z siłami
wroga, tak i dziś walka nasza i innych zniewolonych narodów
o niezaprzeczone prawa do wolności i niepodległości trwa i toczyć
się będzie aż do zwycięstwa”. 4
1 stycznia 1981 roku Prezydent II RP Edward Raczyński powiedział:
„Rok, który się dziś rozpoczął będzie dla Polski ciężki. Ufam,
że rodacy w wolnym świecie wzmogą jeszcze pomoc żywnościową
dla Kraju, także w transportach zbiorowych...
Składam Wam i Wszystkim Rodakom...spełnienia życzeń
osobistych i tego życzenia, które jest nam wszystkim wspólne –
Ojczyzny wolnej i niepodległej”. 5
Prezydent II RP Kazimierz Sabbat po objęciu urzędu w roku 1986:
„Wszystko bowiem co czynimy w imię zachowania ciagłości
prawnej, suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej i jej władz
na uchodźstwie czynimy z myślą o Kraju i w przekonaniu, że w ten
sposób służymy dobrze sprawie wolności, niepodległości
i demokracji w Polsce”.

3 Orędzie Prezydenta Zaleskiego na 11 listopada 1947. „Orzeł Biały Polska walcząca o wolność” 22
listopada 1947 r., Rok VII nr 47 (281)
4 Orędzie Prezydenta Ostrowskiego w 36. rocznicę najazdu na Polskę. Rzeczpospolita Polska -
Londyn wrzesień-październik 1975. Rok XVI nr 9-10(241-42)
5 Rzeczpospolita Polska – Londyn styczeń 1981. Rok XXII Nr 1(306)
6 Rzeczpospolita Polska – Londyn, kwiecień 1986. Rok XXVII nr 4(379)

Historyczne obrady okrągłego stołu w 1989 roku doprowadziły do zorganizowania
wyborów parlamentarnych w Polsce w czerwcu tego samego roku.
W przeprowadzonych w dwóch turach w listopadzie i grudniu 1990 roku wyborach
powszechnych na urząd Prezydenta RP, Lech Wałęsa został wybrany „przez Naród
w wolnych, od wszelkiego przymusu i wszelkiej groźby, demokratycznych
wyborach” (Prezydent W. Raczkiewicz 1945). W następujących dniach przybyła
do Warszawy delegacja z Londynu, aby w imieniu rezydującego w Londynie
Prezydenta II RP Ryszarda Kaczorowskiego przygotować zasady i formy przekazania
urzędu. W delegacji, której przewodniczył Zygmunt Szadkowski, byli także
Jerzy Morawicz, Ryszard Zakrzewski i Jerzy Zaleski.
22 grudnia 1990 roku ostatni Prezydent II RP Ryszard Kaczorowski
przyleciał do Warszawy wraz z czołowymi działaczami Emigracji
Niepodległościowej, aby przekazać Insygnia Władzy Państwowej
pierwszemu Prezydentowi III RP Lechowi Wałęsie. Na Zamku
Królewskim w Warszawie Prezydent II RP Ryszard Kaczorowski,
przekazując Insygnia Władzy Państwowej zaprzysiężonemu tego
dnia Prezydentowi Lechowi Wałęsie powiedział:
„Przekazując te insygnia wraz
z chorągwią Rzeczypospolitej, która
powiewała niegdyś na tym Zamku,
upatruję w nich złoty klucz
do lepszej przyszłości naszej,
ponad wszystko umiłowanej ziemi
rodzinnej”. 7
W odpowiedzi Prezydenta Lecha
Wałęsy zebrani na sali usłyszeli
następujące słowa:
„Nieśliście dumnie sztandar wolności. Spełniliście największy patriotyczny obowiązek
względem Ojczyzny... Władze Polskie na Uchodźstwie wypełniły godnie i zwycięsko
swą historyczną misję”. 8
Powyżej wspomniana chorągiew Rzeczypospolitej jest obecnie wywieszona w Pałacu
Prezydenckim w Warszawie.
7 Rzeczpospolita Polska – Londyn grudzień 1990 - styczeń 1991. Rok XXXI nr 12(435)/(436)
8 Ibidem

Rząd II RP zakończył swą działalność. Ostatnim Prezesem Rady
Ministrów był Edward Szczepanik.
Rada Narodowa II RP była jeszcze aktywna przez następny rok i po w pełni
demokratycznych wyborach do Sejmu i Senatu w Polsce zakończyła działalność
na ostatnim posiedzeniu 8 grudnia 1991 roku. Na tym ostatnim posiedzeniu Rady
Narodowej, w POSK’u w Londynie, obecni byli: przedstawiciel Prezydenta RP
Minister Andrzej Zakrzewski, Ambasador RP w Londynie Tadeusz de Virion,
Pani Marszałek Sejmu Alicja Grześkowiak oraz Przewodniczący Wspólnoty Polskiej
były Marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski.
Z przemówienia Marszałka Andrzeja Stelmachowskiego:
„...składając hołd tym wszystkim, którzy stanowili trzon
najcenniejszej części naszej Emigracji, mianowicie Emigracji
Niepodległościowej, chciałbym jednocześnie powiedzieć, że od was
nauczyliśmy się czegoś niezwykle cennego wytrwałości i uporu
w służbie Najjaśniejszej Rzeczpospolitej”. 9
Zakańczając zebranie ostatni Przewodniczący Rady Narodowej
Zygmunt Szadkowski zwrócił się do dostojnych gości z Polski:
„Obecność Państwa na dzisiejszym naszym spotkaniu – ostatnim
posiedzeniu Rady Narodowej, świadczy o tym, że nasza służba
została w ten sposób pokwitowana”. 10
W deklaracji uchwalonej przez aklamację na tym ostatnim
posiedzeniu Rady Narodowej RP wyrażono zapewnienie gotowości
do dalszej pracy w służbie Ojczyźnie.
W 2015 roku, w 25. rocznicę przekazania Insygniów, wysiłek Władz Rzeczypospolitej
Polski na Uchodźstwie, a zarazem wysiłek całej Emigracji Niepodległościowej, został
upamiętniony w Ambasadzie RP w Londynie. Ówczesny Ambasador
Pan Witold Sobków odsłaniając portrety sześciu prezydentów -
Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego, Stanisława
Ostrowskiego, Edwarda Raczyńskiego, Kazimierza Sabbata, Ryszarda
Kaczorowskiego - powiedział:
„Na skutek propagandy komunistycznej rodacy w Polsce nie dowiadywali się
o prawdziwej działalności rządu RP na uchodźstwie. Jednak wiemy, że rezydujący
w Londynie rząd pozostawał w bieżącym kontakcie z opozycją antykomunistyczną
w kraju, a jego działania dyplomatyczne miały znaczący wpływ na budowanie poparcia
za granicą dla polskich dążeń do wolności i demokracji. Najważniejszą jednak zasługą
rządu na uchodźstwie jest ocalenie konstytucjonalnej i symbolicznej ciągłości
suwerennej władzy Rzeczypospolitej”. 11
Dzisiaj sale recepcyjne Ambasady RP w Londynie noszą imiona gen. Władysława
Sikorskiego, gen. Władysława Andersa i Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego,
a największa sala reprezentacyjna nosi imię Prezydenta Edwarda Raczyńskiego.
9 Protokół z posiedzenia Rady Narodowej RP odbytego w POSK’u w Londynie 8 grudnia 1991.
10 Ibidem
11 Przemówienie Ambasadora Witolda Sobkowa 18 grudnia 2015.

STRUKTURA WŁADZ RP NA UCHODŹSTWIE 12
PREZYDENT II RP
Art. 2 Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935 roku określa rolę Prezydenta:
(1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
(2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa.
(3) Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość obronną
i stanowisko wśród narodów świata.
(4) W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.
Władze II RP, które działały poza Polską w okresie wojny, pozostały w Londynie po
zakończeniu działań wojennych kiedy Polska była zniewolona przez Sowietów i nie
mogła przeprowadzać wolnych wyborów parlamentarnych. Na czele Władz RP
na Uchodźstwie stał Prezydent.
Kancelaria Cywilna Prezydenta Rzeczypospolitej
sporządzała wszystkie urzędowe dokumenty i prowadziła
korespondencję. W Kancelarii znajdywały się pieczęcie
Prezydenta z przedwojennej Kancelarii Cywilnej
na Zamku w Warszawie. Zostały one przekazane przez
Prezydenta Mościckiego swojemu następcy w Paryżu
w 1939 roku. W Kancelarii Cywilnej
przechowywany był konstytucyjny akt
wyznaczający następcę Prezydenta
oraz oryginał obowiązującej Konstytucji
z 1935 roku pisany ręcznie na
pergaminie.
RZĄD II RP NA UCHODŹSTWIE prowadził działalność, której celem było
przywrócenie Polsce pełnej Niepodległości. Głównym zadaniem było utrzymanie
wyrazów suwerenności Państwa Polskiego i ciągłości jego konstytucyjnej władzy.
Zadania Rządu obejmowały: oddziaływanie na międzynarodową opinię polityczną
w sprawach dotyczących Polski, pomoc narodowi w Kraju i wspóldziałanie z nim
w walce o wolność, współpracę z narodami ujarzmionymi przez Związek Sowiecki,
zachowanie i rozwój postawy niepodległościowej oraz pielęgnowanie kultury polskiej
wśród Polaków na obczyźnie, troskę o Polaków w Związku Sowieckim.
Na czele Rządu RP stał Premier (również nazywany Przewodniczącym Rady
Ministrów). Praca Rządu była podzielona na ministerstwa. Ministrowie mieli
odpowiedzialność za poszczególne działy: Informacje, Sprawy Polaków w ZSSR,
Oświata i Kultura, Sprawy Wojskowe, Skarb, Sekretariat Rady Ministrów, Sprawy
Emigracji, Sprawy Zagraniczne, Sprawiedliwość, Sprawy Krajowe, Sprawy Zlecone.
Byli też podsekretarze stanu, rzeczoznawcy i referenci. Należy podkreślić,
że wszystkie stronnictwa partyjne były reprezentowane na powyżej wymienionych
stanowiskach. Bardzo ważną rolę odgrywali delegaci w następujących krajach:
Argentyna, Australia, Austria, Benelux, Brazylia, Chile, Francja, Hiszpania, Kanada,
Meksyk, Niemcy Zachodnie, Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki, Stany
Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Wenezuela, Włochy. Pełnomocnicy Ministra
Spraw Zagranicznych działali w Japonii, Holandii i w krajach bałtyckich z siedzibą
w Szwecji.
12 Wladze Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie Londyn 1990

RADA NARODOWA II RP zastępowała w pełni Izby Ustawodawcze. Posiadała prawo
kontroli parlamentarnej Rządu, prawo uchwalania budżetu i oceniała działalność
Rządu oraz Skarbu Narodowego. Co roku Premier przedstawiał Radzie Narodowej
proponowany program pracy do przedyskutowania i ewentualnego zatwierdzenia.
W skład Rady, wchodzili przestawiciele stronnictw i ugrupowań politycznych,
nominanci Prezydenta RP, przedstawiciele wyznań, instytucji kulturalnych, czołowych
organizacji społecznych i kombatanckich oraz członkowie z wyboru.
Utworzone były oddziały Rady Narodowej w Stanach Zjednoczonych (w 1981 r.),
w Kanadzie (w 1982 r.) oraz w Republice Federalnej Niemiec (w 1983 r.). W krajach
gdzie nie było oddziałów, członkowie niepodległościowych organizacji mogli być
powoływani do Rady w Londynie. Podczas ostatniej kadencji byli tacy członkowie
z Belgii, Danii, Francji, Holandii, Norwegii, Szwecji i Szwajcarii.
Rada, a słowo to wyraźnie określało jej charakter, zajmowała się oceną sytuacji
w Kraju i wynikających z niej obowiązków i zadań oraz oceną sytuacji
międzynarodowej w odniesieniu do Sprawy Polskiej. Rada zajmowała się
zagadnieniem sytuacji Polaków na Wschodzie.
Najwyższa Izba Kontroli, która była niezależna od Rządu, sprawowała kontrolę pod
względem gospodarki i corocznie przedstawiała sprawozdanie Radzie Narodowej RP
z wnioskiem o udzielenie absolutorium Rządowi. Prezydent mianował i odwoływał
Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, a na jego wniosek i z jego kontrsygnatą mianował
i odwoływał członków jej kolegium.
Skarb Narodowy W wyniku cofnięcia uznania Rządowi Polskiemu przez
dotychczasowych sojuszników i przekazania przez aliantów złota Banku Polskiego
do Kraju, Rząd RP na Uchodźstwie został pozbawiony środków na kontynuowanie
akcji niepodległościowej. W 1949 r. Prezydent RP ogłosił dekret o stworzeniu Skarbu
Narodowego celem zapewnienia Władzom RP na Uchodźstwie środków materialnych
na prowadzenie niezależnej akcji zmierzającej do odzyskania niepodległości Państwa
Polskiego. Fundusze były zdobywane przez składki, zbiórki, akcje zarobkowe itp.
Osoby we Władzach nie otrzymywały wynagrodzenia. Natomiast Skarb Narodowy
umożliwiał wyjazdy służbowe. Prace biurowe i porządkowe wykonywane przez osoby
spoza Władz były wynagradzane w ramach budżetu. Główna Komisja Skarbu
Narodowego znajdywała się w Londynie. Skarb Narodowy miał ogniwa na całym
świecie – w 11 krajach europejskich, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Brazylii,
Argentynie, Wenezueli, Meksyku Republice Południowej Afryki, Zimbabwe, Nowej
Zelandii i Australii. Płatnicy Skarbu Narodowego wybierali swoje władze i przez nie
kontrolowali wpływy Skarbu. Na każdym szczeblu istniały komisje rewizyjne.
___________________________________________________________________
Opracowanie na podstawie źródeł podanych w przypisach
oraz na materiałach w zbiorach rodzinnych autorek.
Związek Harcerstwa Polskiego, 23-31 Beavor lane, London W6 2AR, England
©Teresa Maria Lakomy, Jadwiga Teresa Kaczorowska, London 2019.
(wydanie drugie)